Το πείραμα φυλάκισης του Στάνφορντ εξελίχθηκε σε μια από τις πιο γνωστές μελέτες στην ιστορία της ψυχολογίας, αλλά και μια από τις πιο αμφιλεγόμενες πριν τελικά μετατραπεί σε έναν αγώνα μεταξύ των βασανισμένων κρατουμένων και των σαδιστών φρουρών.
Το Πείραμα φυλάκισης του Στάνφορντ ήταν πείραμα, το οποίο στηρίχτηκε στις ψυχολογικές επιπτώσεις που επιφέρει η μετατροπή ενός ατόμου σε φυλακισμένο ή δεσμοφύλακα και διεξήχθη το 1971 από την ερευνητική ομάδα του καθηγητή ψυχολογίας Φίλιπ Ζιμπάρντο του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ.
Εικοσιτέσσερις φοιτητές επιλέχθηκαν από 70 για να παίξουν τους ρόλους των φυλακισμένων και των δεσμοφυλάκων και να ζήσουν σε μια υποτιθέμενη φυλακή που είχε δημιουργηθεί για τους σκοπούς του πειράματος στο υπόγειο του κτιρίου της Επιστήμης της Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ, ενώ η επιλογή των υποψηφίων έγινε με βάση την απουσία ψυχολογικών και ιατρικών προβλημάτων, αλλά και ποινικού μητρώου, έτσι ώστε να αποτελούν ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα για την επιστημονική παρατήρηση. Οι ρόλοι μοιράστηκαν μετά από ρίψη κέρματος (κορώνα ή γράμματα).
Οι φυλακισμένοι και οι δεσμοφύλακες μπήκαν κατευθείαν στους ρόλους τους προχωρώντας τους ρόλους του όμως πέρα από τις προβλέψεις, οδηγούμενοι σε επικίνδυνες και ψυχολογικά καταστροφικές καταστάσεις.
Το ένα τρίτο από τους φρουρούς κρίθηκε ότι επέδειξαν "γνήσια" σαδιστικές τάσεις, με αποτέλεσμα αρκετοί φυλακισμένοι να τραυματιστούν ψυχολογικά και δύο από τους φοιτητές να αποχωρήσουν νωρίς από το πείραμα. Μετά την κατάρρευση ενός φοιτητή από τις απάνθρωπες συνθήκες που επικρατούσαν στη φυλακή και, συνειδητοποιώντας, ότι είχε παθητικά επιτρέψει ανάρμοστες συμπεριφορές να λάβουν χώρα κάτω από την εποπτεία του, ο Ζιμπάρντο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τόσο οι φυλακισμένοι όσο και οι δεσμοφύλακες είχαν ταυτιστεί υπερβολικά με τους ρόλους τους, με αποτέλεσμα να τερματίσει το πείραμα μετά από έξι μέρες.
Τα ευρήματα του πειράματος
Το πείραμα των φυλακών του Στάνφορντ έγινε μια κλασική μελέτη της ανθρώπινης ψυχολογίας και της δυναμικής της εξουσίας. Ίσως τα πιο εντυπωσιακά ευρήματα ήταν ότι οι άνθρωποι που έλαβαν μέρος στη μελέτη σχεδόν αμέσως εσωτερικεύσανε τους ρόλους τους τόσο ολοκληρωτικά, ώστε φαίνεται να έχουν ξεχάσει ότι είχαν καν ζωή έξω από τη φυλακή.
Οι φύλακες ενεργούσαν με εξαιρετική κτηνωδία, σαν να μην έπρεπε ποτέ να λογοδοτήσουν για τις πράξεις τους, ενώ οι κρατούμενοι ανέχονταν τρομακτικές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους χωρίς, ως επί το πλείστον, να απαιτούν να αφεθούν ελεύθεροι.
Τα ευρήματα του πειράματος έχουν τεθεί υπο αμφισβήτηση, και το πείραμα έχει δεχθεί κριτική για τη μη επιστημονική του μεθοδολογία.
Στα χρόνια που μεσολάβησαν από τη διεξαγωγή του πειράματος, υπήρξαν διάφορες κριτικές για τη μελέτη, ορισμένες από αυτές περιλαμβάνουν ηθικά ζητήματα, καθώς το πείραμα των φυλακών του Στάνφορντ αναφέρεται συχνά ως παράδειγμα ανήθικης έρευνας.
Άλλες κριτικές αναφέρουν πως ενώ οι ερευνητές έκαναν ό,τι μπορούσαν για να αναπαραστήσουν ένα περιβάλλον φυλακής, είναι απλά αδύνατο να μιμηθούν τέλεια όλες τις περιβαλλοντικές μεταβλητές της ζωής στη φυλακή
