Η Ελλάδα διαθέτει μια σειρά από καταφύγια πολέμου, πολλά εκ των οποίων κατασκευάστηκαν κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αυτά τα καταφύγια, διασκορπισμένα σε διάφορες πόλεις της χώρας, έχουν ως στόχο να παρέχουν προστασία σε περιπτώσεις πολεμικής σύρραξης.
Στις 18 Αυγούστου 1981, το Ανώτατο Συμβούλιο Εθνικής Άμυνας (πρώην ΚΥΣΕΑ) έλαβε μια σημαντική απόφαση για την κατασκευή καταφυγίων σε όλες τις δημόσιες και ιδιωτικές κατασκευές. Αυτή η απόφαση, που περιλάμβανε όλες τις κρατικές υπηρεσίες, νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης, δημόσιες επιχειρήσεις και οργανισμούς κοινής ωφέλειας, απαιτούσε την ενσωμάτωσή τους με καταφύγια προστασίας.
Η απόφαση του 1981 καθόρισε ότι κάθε νέο κτίριο, είτε πρόκειται για δημόσια κτίρια είτε για έργα που χρηματοδοτούνται από τον κρατικό προϋπολογισμό, έπρεπε να περιλαμβάνει καταφύγιο. Οι κανονισμοί απαιτούσαν την κατασκευή αυτών των καταφυγίων να πληροί ειδικά κριτήρια ασφάλειας και τεχνικών προδιαγραφών, τα οποία ανατέθηκαν στο υπουργείο Δημοσίων Έργων. Ταυτόχρονα, δημιουργήθηκαν οικονομικά και διοικητικά κίνητρα για την ενθάρρυνση του ιδιωτικού τομέα να κατασκευάζει υπόγειους χώρους σύμφωνα με τα πρότυπα καταφυγίων.
Σχέδιο και Μελέτες για Σύγχρονα Καταφύγια
Το 2004, το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας ολοκλήρωσε μια σημαντική μελέτη με τίτλο «Κατασκευές δημοσίου ενδιαφέροντος προστασίας ανθρώπων και πραγμάτων». Αυτή η μελέτη είχε σκοπό να εξετάσει τις απαιτήσεις και τις προδιαγραφές για τη δημιουργία καταφυγίων που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης. Ωστόσο, το σχετικό νομοσχέδιο που προέκυψε από αυτή τη μελέτη δεν ψηφίστηκε ποτέ, αφήνοντας το μέλλον της υλοποίησης αυτών των σχεδίων αβέβαιο.
Η έρευνα δείχνει ότι, αν και υπάρχουν σύγχρονα καταφύγια στην Αττική και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, η πλήρης λειτουργικότητά τους εξαρτάται από ένα οργανωμένο σχέδιο, το οποίο αν και υπάρχει, είναι διαβαθμισμένο και υπό την ευθύνη του στρατού και του υπουργείου Εθνικής Άμυνας. Αυτό σημαίνει ότι τα σχέδια αυτά παραμένουν απόρρητα και οι λεπτομέρειές τους δεν είναι διαθέσιμες στο κοινό. Εκτός από τα δημόσια καταφύγια, πολλές μεγάλες επιχειρήσεις που έχουν δημιουργηθεί στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια έχουν ενσωματώσει σύγχρονους χώρους προστασίας στους χώρους τους. Αυτοί οι χώροι προστασίας είναι επίσης γνωστοί στο Γενικό Επιτελείο Εθνικής Άμυνας (ΓΕΕΘΑ), υποδεικνύοντας τη σημασία της προετοιμασίας και της ασφάλειας στον ιδιωτικό τομέα.
Η απόφαση του 1981 για την κατασκευή καταφυγίων υπήρξε ένα σημαντικό βήμα προς την ενίσχυση της εθνικής ασφάλειας στην Ελλάδα. Παρά την πρόοδο που έχει γίνει, υπάρχουν προκλήσεις στην ολοκλήρωση και υλοποίηση αυτών των σχεδίων. Τα καταφύγια, παρόλο που είναι σε διάφορες καταστάσεις συντήρησης και ανάπτυξης, παρέχουν μια αξιόπιστη βάση για την προστασία των πολιτών σε περίπτωση πολέμου ή άλλων εκτάκτων συνθηκών. Ο στρατός και το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας παραμένουν οι κύριοι υπεύθυνοι για τη διαχείριση και τη συντήρηση αυτών των υποδομών, εξασφαλίζοντας ότι η χώρα παραμένει προετοιμασμένη για κάθε ενδεχόμενο.
Καταφύγια στην Αττική
Η Αττική φιλοξενεί έναν σημαντικό αριθμό υπόγειων αντιαεροπορικών καταφυγίων. Στην Αθήνα, μπορούμε να βρούμε καταφύγια σε περιοχές όπως ο Λυκαβηττός, ο Αρδηττός, και το Πολύγωνο. Στον Πειραιά, υπάρχουν καταφύγια στον Προφήτη Ηλία, στην Καστέλα και στη Δραπετσώνα. Τα νότια προάστια διαθέτουν καταφύγια σε περιοχές όπως το Ελληνικό, η Βούλα και η Γλυφάδα, ενώ στα βόρεια προάστια καταφύγια υπάρχουν στην Κηφισιά, στον Παπάγο και στο Ψυχικό. Επιπλέον, σημαντικά καταφύγια βρίσκονται στο Σούνιο και στη Ραφήνα.
Μερικά από τα πιο γνωστά καταφύγια της Αττικής περιλαμβάνουν:
Το καταφύγιο του Αρδηττού.
Καταφύγιο Επτανήσων και Πιπίνου στην Κυψέλη.
Τα καταφύγια Βούλας – Γλυφάδας, στα υπόγεια των εγκαταστάσεων του ΠΙΚΠΑ στη Βούλα, που βρίσκονται σε πολύ καλή κατάσταση με διπλή είσοδο και έξοδο, οκτώ δωμάτια και φωλιές για πολυβόλα.
Το διώροφο εγκαταλειμμένο καταφύγιο της Καστέλας.
Το υπόγειο πολεμικό καταφύγιο του Προφήτη Ηλία.
Το υπόγειο καταφύγιο του λόφου «Οχυρού» της Ραφήνας.
Η πολυκατοικία της οδού Ζαλοκώστα.
Το μεγάλο καταφύγιο κάτω από το Υπουργείο Οικονομικών.
Καταφύγια σε Άλλες Περιοχές της Ελλάδας
Η Ελλάδα δεν περιορίζεται μόνο στην Αττική όσον αφορά την ύπαρξη καταφυγίων. Στη Σαντορίνη, για παράδειγμα, υπάρχουν επίσης δημόσια καταφύγια που χρησιμοποιούνται από τον τοπικό πληθυσμό σε περιπτώσεις ανάγκης.
Κατάσταση των Καταφυγίων
Το 1999, υπολογιζόταν ότι υπήρχαν περίπου 200 δημόσια σωζόμενα καταφύγια σε όλη την Ελλάδα. Ωστόσο, πολλές από αυτές τις εγκαταστάσεις βρίσκονται σε κακή κατάσταση, συχνά υπό κατάρρευση και με σημάδια εγκατάλειψης, όπως γκράφιτι στους τοίχους και παλιά αντικείμενα. Η διατήρηση και συντήρηση αυτών των καταφυγίων αποτελεί πρόκληση, αλλά και αναγκαιότητα για την ασφάλεια του πληθυσμού σε περιπτώσεις εκτάκτου ανάγκης. Τα καταφύγια πολέμου στην Ελλάδα, παρόλο που πολλά είναι ξεχασμένα και παραμελημένα, αποτελούν σημαντικά ιστορικά και λειτουργικά μνημεία. Η αναγνώριση και η συντήρησή τους είναι κρίσιμη για την διατήρηση της ιστορικής μνήμης και την εξασφάλιση της προστασίας σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης. Με την κατάλληλη φροντίδα και αναβάθμιση, αυτά τα καταφύγια μπορούν να συνεχίσουν να εξυπηρετούν το σκοπό τους, ενώ παράλληλα προσφέρουν μια γέφυρα στο παρελθόν και τις ιστορίες του.
